Εικαστική Ψυχοθεραπεία

Τι είναι η εικαστική ψυχοθεραπεία;

Η εισαγωγή της τέχνης ως θεραπευτική μέθοδο αποδίδεται από τη Margaret Naumburg περίπου το 1940. Διαπίστωσε ότι η πράξη της δημιουργίας ενός καλλιτεχνικού προϊόντος περιλαμβάνει τη διοχέτευση , την αποδυνάμωση και το μετασχηματισμό εσωτερικών εμπειριών και μπορεί να είναι πράξη μετουσίωσης , ολοκλήρωσης και σύνθεσης.

Η εικαστική ψυχοθεραπεία είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας η οποία αξιοποιεί την καλλιτεχνική δημιουργία του ατόμου (σχέδια, ζωγραφική, κατασκευές, κολάζ, φωτογραφία κ.λπ.) και που πραγματοποιείται με την παρουσία του εικαστικού θεραπευτή, ώστε να προωθηθεί η ικανότητά του να εκφράσει συναισθήματα και σκέψεις και να επιτευχθεί θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Στην εικαστική θεραπεία ζητείται από τους θεραπευόμενους να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, τα όνειρά τους και τα εσωτερικά τους βιώματα μέσω ποικίλων καλλιτεχνικών μέσων, όπως η ζωγραφική , ο πηλός και άλλα εικαστικά μέσα. Το έργο τέχνης θεωρείται αναπαράσταση του αντικειμενικού κόσμου, αλλά το άτομο που δημιουργεί το έργο προβάλλει πάνω του τμήματα του εαυτού του .

Το έργο εμπεριέχει τελικά αναπαραστάσεις και του εαυτού και του αντικειμένου, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο . Είναι τόπος συνάντησης, γέφυρα, στο να είσαι τμήμα κάποιου πράγματος και ταυτόχρονα έξω από αυτό, γέφυρα ανάμεσα στον εσωτερικό και εξωτερικό κόσμο, ανάμεσα στο θεραπευτή και τον θεραπευόμενο, ένας χώρος μετάβασης .

Είναι μια προσέγγιση που απευθύνεται σε όλες τις ηλικιακές κατηγορίες, από την νηπιακή ηλικία ενός παιδιού μέχρι και το γήρας του ανθρώπου. Κάθε φορά αξιολογείται το αίτημα του ατόμου που επιλέγει να εμπλακεί στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία.

Τα παιδιά εκφράζουν τον ψυχισμό τους ευκολότερα όταν ασχολούνται με τις εικαστικές τέχνες;

 Για τα παιδιά συνήθως είναι η πρώτη υλική έκφραση των συναισθημάτων τους οι εικαστικές τέχνες και ξεκινούν όταν ακόμα παίζουν με το φαγητό τους ως βρέφη. Ο άνθρωπος έχει εν γένει τη δυναμική της δημιουργίας και αυτή είναι που τον φέρνει και τον διατηρεί και στη ζωή. Έχουμε συνδέσει την εικαστική τέχνη με τα παιδιά ενώ δεν είναι καθόλου έτσι. Η αλήθεια είναι ότι χρειάζεται να συνδέσουμε την δημιουργία και ότι αυτό περιλαμβάνει με τον άνθρωπο γενικότερα. Ξεκινάμε το ταξίδι μας στη ζωή γνωρίζοντας και χρησιμοποιώντας την εν γένει τάση μας για δημιουργία με όποιον τρόπο μπορούμε, αργότερα μεγαλώνοντας και απαντώντας στις προσδοκίες της κοινωνίας χρειάζεται να χαλιναγωγήσουμε αυτή την τάση και να είναι αποτέλεσμα κάποιας ικανότητας. Πολλοί ενήλικες πιστεύουν ότι δεν μπορούν να ζωγραφίσουν, ότι δεν μπορούν να κατασκευάσουν, ότι δεν μπορούν γενικά. Στην εικαστική θεραπεία λοιπόν ένας από τους στόχους είναι η σύνδεση με τον εσωτερικό εαυτό που γνωρίζει πολύ καλά ότι η δημιουργία είναι ο πιο βασικός τρόπος έκφρασης του ψυχισμού καθώς και ότι η ικανότητα για ένα ωραίο και δόκιμο αποτέλεσμα δεν είναι προσδοκούμενο ούτε αξιολογείται.

Πως μπορεί να διακρίνει ένας γονιός, μέσα από τις ζωγραφιές του παιδιού του, να βελτιώσει την σχέση του με αυτό και να το κατανοήσει ; Ότι το παιδί του δεν εκφράζει κάτι που το απασχολεί ή το φορτίζει ψυχικά;

Το ερώτημα εδώ είναι γιατί είναι σημαντικό για έναν γονιό να διακρίνει και να υποθέσει τι απασχολεί το παιδί του ενώ δεν είναι το παιδί παρόν. Ξέρετε τα παιδιά ως δημιουργοί του έργου τους είναι οι μόνοι που μπορούν να πουν τι έχουν αποτυπώσει. Είναι λάθος και δεν ωφελεί καθόλου ούτε το ίδιο το παιδί το να προσπαθεί ένας γονιός να εκμαιεύσει τις ανησυχίες του  από τις ζωγραφιές του παιδιού του. Το παιδί ζωγραφίζει γιατί μαθαίνει έτσι, καταλαβαίνει τον κόσμο, εκφράζει τα συναισθήματα του, βάζει χρώμα στη ζωή του και δημιουργεί έναν κόσμο όπως το ίδιο θέλει να είναι. Αν θέλει κάποιος να έρθει κοντά στο εικαστικό έργο του παιδιού του μπορεί να το παρακολουθεί ενώ δημιουργεί, να το ρωτήσει να του πει μια ιστορία για το έργο του και να το ακούσει προσεκτικά. Μπορεί κάποιος ενήλικας να το κάνει αυτό; Να παρατηρήσει σιωπηλά και απλά να ακούσει χωρίς να αξιολογήσει να κρίνει και να πει την γνώμη του; Αν θέλει λοιπόν ένας γονιός να κατανοήσει το παιδί του και τι το απασχολεί μπορεί να καθίσει δίπλα του και να το ακούσει. 

Όλοι οι άνθρωποι όχι μόνο τα παιδιά. Αλλά σε τι αναφέρεστε εσείς όταν λέτε βελτίωση και εξέλιξη; Μας ενδιαφέρει η ακαδημαϊκή εξέλιξη ή εσωτερική; Εσωτερικά η τέχνη μας ωριμάζει, μας εξελίσσει και μας συνδέει με την ασυνείδητη μας υπόσταση. Πολλοί καλλιτέχνες έχουν βρει μια σανίδα σωτηρίας από τις ψυχικές ασθένειες που τους ταλαιπωρούν μέσω της καλλιτεχνικής τους ενασχόλησης.

 Εκφράζει δια μέσου της εικαστικής ψυχοθεραπείας ένα παιδί τις αλλαγές που συμβαίνουν στην σωματική του ανάπτυξη και την επίδραση τους στον ψυχισμό του;

Ναι σίγουρα και ακριβώς επειδή αποτυπώνει την εξωτερική και εσωτερική αλλαγή που του συμβαίνει μέσω της εικαστικής έκφρασης. Στην εικαστική ψυχοθεραπεία ο θεραπευτής καθοδηγεί τη διαδικασία ώστε να καθρεπτίσει και να βοηθήσει το άτομο να κατανοήσει όλα όσα του συμβαίνουν.

Μέσα στην θεραπευτική διαδικασία μπορούμε να παρατηρήσουμε ένα παιδί ποια θέση παίρνει στην οικογένεια του και κατ' επέκταση στις κοινωνικές ομάδες. Μιλάω για τη θεραπευτική διαδικασία γιατί δεν είναι σοφό, αλλά μάλλον επικίνδυνο θα έλεγα να θεωρήσουμε ότι από μια ζωγραφιά ξέρουμε ένα παιδί πως αυτοπροσδιορίζεται στο σύστημα του. Αυτό είναι και ένα από τα οφέλη της θεραπείας γενικότερα για το άτομο, το να μπορέσει δηλαδή μέσα από την ψυχοθεραπευτική διαδικασία να συνειδητοποιήσει την κοινωνική θέση που έχει επιλέξει να έχει.

Υπάρχει η δυνατότητα μια οικογένεια να επιλέξει την οικογενειακή εικαστική θεραπεία. Να απευθυνθούν δηλαδή όλοι μαζί σε έναν εικαστικό θεραπευτή ο οποίος αναλαμβάνει οικογένειες. Όταν κάποιος απευθύνεται σε ψυχοθεραπευτή ωστόσο χρειάζεται να έχει υπόψιν του ότι πρόκειται για ένα θεραπευτικό ταξίδι με αρχή μέση και τέλος και όχι για μια συνεδρία. Θεραπευτής και θεραπευόμενος συμφωνούν για τη χρονική διάρκεια της θεραπείας τους από κοινού και το ίδιο ισχυεί και για τις οικογένειες.

Μέσα από την εικαστική ψυχοθεραπεία είναι ευκολότερη η κατανόηση του ψυχοσυναισθηματικού και του πνευματικού κόσμου ενός παιδιού ;

Στην εικαστική ψυχοθεραπεία, και στην ψυχοθεραπεία γενικότερα, επίκεντρο ενδιαφέροντος είναι  το ίδιο το άτομο. Αν εννοείται αν είναι ευκολότερο για το ίδιο το άτομο τότε να πούμε ότι σε βάθος χρόνου είναι και είναι και ένας στόχος συχνά αυτός. Ένα παιδί όταν ξεκινά εικαστική θεραπεία ή όποια θεραπεία, το κέντρο είναι ο ίδιος και ο ίδιος χρειάζεται να κατανοήσει τι συμβαίνει μέσα του και πως μπορεί να λειτουργεί  χωρίς τις δυσκολίες που πιθανώς είχε ξεκινώντας τη θεραπεία.

Στην ομαλή ανάπτυξη του παιδιού συμβάλλει πρώτη από όλα η κατανόηση των αναγκών του από τους σημαντικούς άλλους της ζωή του. Σίγουρα αν χρειαστεί ένα παιδί να ξεκινήσει μια εικαστική θεραπεία θα το βοηθήσει και στην ομαλή του ανάπτυξη αφού μέσα από αυτή τη διαδικασία θα έχει προσπαθήσει να κατανοήσει τον δικό του εσωτερικό κόσμο.